In de vorige eeuw maakten vrouwen grote veranderingen door. In hun leven, identiteit, op het werk en thuis. En misschien wordt deze eeuw de eeuw waarin mannen zich aanpassen aan de veranderingen die vrouwen maakten.

Vrouwen (sommige vrouwen, in sommige delen van de wereld) hadden ongeveer 50 jaar nodig om te denken, te praten met elkaar, te delen om zich zo te herdefiniëren. Maar het is voor mij duidelijk dat het leven van vrouwen niet zal veranderen tot als de mannen meekomen. En dat is voor de man een eis maar ook een kans.

Wanneer vrouwen de kans nemen om zich te herdefiniëren leidt het er onvermijdelijk toe dat iedereen dat moet doen: hun kinderen, hun familie, hun partner, hun ouders. Dus het herdefiniëren van mannelijkheid komt niet vanuit het niets. Het gebeurt omdat het dominante model zijn grenzen heeft getoond.

Als ik naar de feministische literatuur kijk, herken ik een gemeenschappelijke morele verontwaardiging over de historische ondergeschiktheid en uitbuiting van vrouwen door mannen. Maar wanneer ik kijk naar de mannelijke literatuur heeft deze een gevoel van crisis en ontologische angst gemeenschappelijk. In onze moderne wereld waar de grenzen en verschillen diffuser zijn, lijkt het moeilijk om te weten wat het betekent om een man te zijn en soms zelfs nog moeilijker om je goed te voelen over je man zijn. Hoe is het zover gekomen, hoe zijn we hier beland?

De geschiedenis daarvan is fascinerend en ik kan alleen maar recht doen aan een klein deel daarvan. We zijn geneigd te denken dat de kaders die we nu hebben er altijd geweest zijn. En hier zijn een aantal zaken die voor mij opvielen. Nog niet zo lang geleden waren vrouwen het donkere deel van de mensheid. Niemand beschuldigde mannen of stelde hen in vraag. Mannelijkheid was evident. Hij was lichtgevend, natuurlijk en hij was vooral het tegendeel van vrouwelijk. En volgens Thomas Laqueur werd in het begin van de 18 de eeuw ons denken voornamelijk gedomineerd door een ‘one sex model’. Gedurende lange tijd werd er gedacht dat vrouwen ongeveer dezelfde genitale organen hadden als mannen. Het grootste verschil was dat het bij haar binnenin het lichaam zaten en bij hem buiten. daarna, in de 19 de en 20ste eeuw, ontstond er een ‘2-seks model’. En wij zitten nu in een heel nieuwe revolutie, nadenkend over een heel nieuw soort spectrum van gender-fluïditeit en een hele nieuwe kijk daarop. Maar historisch gezien was mannelijkheid een gegevenheid.

Als we echter naar de taal kijken, stelt die wel die gegevenheid in vraag. We kijken naar mannelijkheid als een doel, een verplichting, een objectief. In de meeste samenlevingen kijkt men naar mannelijkheid als een mandaat, als een imperatief i.p.v. als een indicatief. We zeggen: ‘wees een man’, ‘verman jezelf’. In vele samenlevingen zijn er ook rituelen waarin jongens iets moeten doen als transitie om binnen te gaan in de wereld van mannen, om hun mannelijkheid te bewijzen.

Vrouwen hebben hun menstruatie, mannen hebben sociale rituelen. Het is een verplichting, verbonden aan bewijzen en proeven. Dit geeft aan dat er een echte taak moet vervuld worden om een man te worden. En als wij voortdurend mannen aanmoedigen en aansporen om hun mannelijkheid te demonstreren, is die misschien toch niet zo natuurlijk als we wel zouden willen denken.

Zelfs wanneer sommigen klagen over de afwezigheid van vrouwelijkheid is er over het algemeen geen twijfel over de identiteit van de vrouw op zich. Man zijn vraagt een inspanning, die blijkbaar geen parallel heeft in de levens van vrouwen. We horen zelden: wees een vrouw, vervrouw je. We gedragen ons alsof vrouwelijkheid natuurlijk en onvermijdelijk is en mannelijkheid moet verworven worden en dikwijls tegen een hoge prijs. In andere woorden: mannelijkheid – moeilijk te ontwikkelen, makkelijk te verliezen.

De xy chromosomen zijn nog steeds een constante, maar mannelijke identiteit schijnt niet zo constant meer te zijn. Het bewijs dat het misschien nooit in steen gebeiteld was. De laatste decennia werden heel wat eeuwenlange zekerheden onderuit gehaald en het wordt duidelijk voor ons vandaag dat, ongeacht geslacht, hormonen en brein, vrouwelijkheid en mannelijkheid relationele constructen zijn.

Dit is niet de eerste crisis van de mannelijkheid. Er zijn meerdere keren geweest in de geschiedenis dat mannen ook zich opnieuw moesten verhouden tot de betekenis van hun gender. Ik wil praten over iets wat het tegengestelde is van waar de focus tot nu toe op lag. Omdat het makkelijker is voor mij om via die deur binnen te komen, niet omdat het dat versus de ander is. De focus lag vaak op mannelijke kracht, ik wil graag praten over mannelijke kwetsbaarheid.

Wat betekent het als een identiteit zo vaak bedreigd is en zich steeds moet verdedigen? Als we het over kwetsbaarheid hebben gaat het niet enkel over mannen die hun emoties tonen, maar is er sprake van een structuur. En die structuur is ook kwetsbaar.

We hebben nooit meer nood gehad om te definiëren wat een man maakt en we hebben nooit minder manieren gehad als nu om dat te doen.

En dat is de verwarring die zovelen onder ons nu waarnemen. Dat is omdat onze cultuur van mannelijke privileges zo diep bepaald heeft hoe we mannelijkheid tonen en uitvoeren, dat het verlies ervan bedreigend aanvoelt, zoals het verlies van een kernidentiteit. Vandaar ook de golven van woede. De drijvende kracht is misschien niet altijd vrouwenhaat, maar angst. We verdedigen iets wat heel kwetsbaar is. Het patriarchaat is een complex systeem. Over de code van mannelijkheid die mannen zo goed als over de hele wereld moeten leren en moeten internaliseren: onbevreesdheid, stoïcisme en competitiviteit… Daar komen we zeker nog op terug.

Maar nog iets wat volgens mij te weinig wordt benadrukt, is dat het niet alleen de mannen zijn die deze code internaliseren, maar vrouwen doen dat ook. Ook vrouwen hebben eerlijk denkwerk te doen over wat ze zien in mannen, verwachten van mannen, en communiceren naar mannen. Velen onder ons zijn moeders, ik heb twee zonen, een lange relatie met een man, ik had een vader. Ik weet hoe we er als vrouwen met onze 4-jarigen mee beginnen om de jongens minder aan te raken dan de meisjes. Ik weet dat toen ik zwanger was en ik wist dat er een jongetje in mijn zwangere buik zat dat ik toch minder angstig was dan wanneer het een meisje was geweest. Ik weet dat in sommige situaties jongens een groter deel van het eten krijgen, zodat ze sterk kunnen worden. Ik weet dat ik vele jaren in sociale situaties eerder de aandacht van de mannen zocht dan deze van de vrouwen. En ik denk niet dat ik de enige vrouw ben die dit deed.

Dus wij zijn als vrouwen niet vrij van de verantwoordelijkheid voor deze code, of minstens sommige aspecten van deze code. En alsjeblief, dat wil niet zeggen dat wij de schuld zijn, maar wel dat we allemaal deel van uitmaken van deze logica, van deze samenzwering. In vele delen van de wereld worden kinderen vooral opgevoed door hun moeders en is zij daardoor de enige beschikbare bron. Iedereen participeert hieraan. We moeten dus daarover nadenken.

In haar boek ‘When boys become boys’ documenteert Dr. Chu via een twee-jarige studie hoe onze zonen geleerd wordt hun capaciteit te verbergen om emotioneel opmerkzaam te zijn, emoties te uiten en er op te reageren. En ze brengt die transitie in kaart van jongens die zeer emotioneel opmerkzaam en reagerend zijn tegen het eind van de kinderklas. En ze leren hun gedrag in overeenstemming te brengen met het emotioneel gedisconnecteerde stereotype, dat onze cultuur projecteert op hen. Jongens wordt dus geleerd om kwetsbare emoties te verbergen zoals angsten, verdriet en pijn. Ze impliceren zwakheid en dit wordt over het algemeen geassocieerd met vrouwelijkheid.

Een belangrijk moment om oude overtuigingen los te laten is zowel opwindend en bedreigend. Laten we naar de 5 steunpilaren gaan: identiteit, intimiteit, seksualiteit, kracht en trauma. We zullen daar slechts oppervlakkig kunnen op in gaan, maar ik wil een architectuur maken voor de dag, en een kader voor alle gesprekken die volgen vandaag.

Identiteit.

De vraag die velen onder ons hebben is: is er wel zoiets als een crisis van mannelijkheid? Want als je rondkijkt zie je dat de mensen die de macht hebben nog steeds overwegend mannelijk zijn. Waarom zou er dan sprake zijn van een crisis? Waarom is iedereen daar bezorgd over?

En ik zeg daarover: er is iets aan het verschuiven, waar het tot nu toe vooral vertrok vanuit het volgende woord: ‘more’. Mannen zijn meer: intelligenter, krachtiger, sterker, verantwoordelijker, creatiever, meer. En hierdoor lazen we geschiedenis en kunst en literatuur vanuit het perspectief vanuit deze die ‘meer’ waren. En op het moment dat je een groep die werd beschouwd als ‘minder’ of anders, vraagt om al de dingen te doen die diegenen die meer waren altijd gedaan hebben, dan zijn ze niet zoveel ‘meer’ meer. Dit is echt wat ik denk dat er gebeurd is. En dit is het resultaat daarvan.

Als de plaatsen, waar mannen altijd hebben gezeten, nu ook bezet worden door vrouwen en andere mensen, dan is misschien de natuur geen lotsbestemming. Het hele debat over gender en natuur is heel relatief. Wat is natuurlijk, vanaf wanneer en hoeveel speelt cultuur hierin mee? Daar kunnen we het al een hele dag over hebben.

Een vraag die ik stel aan mannen in mijn praktijk is: wat is het deel van je mannelijke identiteit dat aan je werd toegewezen, dat je kreeg, en wat is het deel dat je gekozen hebt? Hier maken we een verschil tussen keuze en nalatenschap. Tussen wat onze keuzevrijheid is en wat op onze schouders is geplaatst? Wie krijgt het recht om het verhaal te schrijven is één van de grote vragen van identiteit.

In 1967, ik was 11 jaar oud, en er was een film die echt een hele nieuwe wereld opende voor mij, en die heette ‘Guess Who’s Coming to Dinner’. Ik ga je hier een scène van laten zien die voor zichzelf spreekt: https://www.youtube.com/watch?v=LTgahyvBMk4 .

Wie schrijft het verhaal? Wat dragen we op onze schouders? Wat is nalatenschap?

50 jaar later een andere film (Call Me by Your Name) met een gesprek tussen een vader en een zoon waarin de vader start, niet met het binnendringen van de grens, maar met respect hiervoor: ‘als ik over de grenzen ga met wat ik zeg zal jij het me zeggen’: https://www.youtube.com/watch?v=BoTOd-j28Lw . Deze vader verandert de code zonder ze zelfs maar te vernoemen. Hij zegt: ‘Don’t kill it’. Een van de grootste dingen die veranderd is in het beeld van de man is de uitvinding van modern vaderschap. Als hij niet meer heel de dag van huis moet zijn om te kunnen zorgen voor de mensen in dat huis, en als zij ook mee zorgt voor de materiele welstand van het gezin, dan kan hij ook aangesproken worden om deel te nemen aan het gezin als een emotionele eenheid.

Intimiteit.

We weten allemaal tussen ons en onze partner dat wanneer het moeilijk wordt, en we kwaad zijn we een hele batterij van genderstereotype verwijten naar elkaars hoofd kunnen gooien. Zelfs de meest liberale en egalitaire relaties kunnen hierin verzanden en regresseren in 30 seconden.

(Before Midnight:) https://www.youtube.com/watch?v=ePIGRFVb7NE . En hoeveel van jullie zijn zelf al in die situatie geweest? We hebben een aantal zaken over intimiteit gezegd en er is nog zoveel toe te voegen, maar we zetten een kader uit. Wanneer mensen in een discussie zitten hebben ze een repertoire dat klaar is om opgepikt te worden. Niemand is vrij van deze valkuil trouwens.

Seksualiteit.

Ik ben blij met vele mensen die hier zijn vandaag, maar zeker met Terry hier vandaag. Ik heb zoveel geleerd van het werken met Terry, praten met Terry over mannen en relaties, mannen en depressie. Ik was getraind in de jaren 80 in de USA en ik had nog nooit gehoord dat mannen depressief konden zijn, depressie was een vrouwenziekte. De notie dat schaamte aan de ene kant en aan de andere kant grandiositeit leeft. Zoveel ideeën die ik geïntegreerd heb door mijn werken met Terry.

Wat ik over seksualiteit wil zeggen is een notie die heel centraal staat in mijn denken: Het idee dat mannelijke seksualiteit simpel is, ongecompliceerd, een biologisch/natuurlijke drift, altijd zoekend naar een uitweg, altijd klaar om te presteren.

Er is een sterk overdreven dichotomie dat mannen altijd zoeken naar nieuwigheid en ruwheid en risico en dat vrouwen intieme, liefdevolle en emotioneel verbonden seks willen. Ik wil graag zeggen dat met wat ik geleerd heb dat ik me niet meer kan voorstellen dat mannelijke seksualiteit minder psychologisch gedreven zou zijn dan deze van vrouwen. Het idee dat mannen creaties van de natuur zijn en vrouwen van de betekenis moet verdwijnen.

Virginia Goldner, die mijn supervisor was gedurende jaren, en die een fantastische werk schreef rond stalking en de dynamieken hiervan, neemt één deel van seksualiteit en anderen nemen andere. Maar de vragen die velen onder ons zich stellen: is mannelijke seksualiteit inherent agressief? Of zijn de agressieve fantasieën een reactie op levenservaringen en om een ontoereikendheid/onkunde te compenseren?

Hier zijn drie simpele psychologische factoren: de angst voor afwijzing, (Tinder is ontworpen als app voor de preventie tegen afwijzing), de angst voor ontoereikendheid/onkunde, de faalangst, en meer nog dan de andere twee: de angst om niet te weten: Wat is haar ervaring echt? Er is nl. één ding dat mannen nooit zullen kunnen controleren noch zeker weten: als ze gilt, is het dan echt?

Ik wil een stuk laten zien van The And, een fantastische you tube serie waar koppels elkaar vragen stellen. Een zin die hier bij me opkomt is een zin van Margarat Atwood, waar ze zegt: ‘Women walk the street and are afraid to be killed, man walk the street and are afraid to be laughed at’.

Een deel van mannelijke seksualiteit is vaak schaamte en vernedering. Er zijn veel verhalen over mannen en hun seksuele verlangens, aspiraties, conflicten die nooit verteld worden. Laten we naar de clip kijken: https://www.youtube.com/watch?v=Z-L3yg7PsP0 (deel over faken van orgasme). Gewoon één van de vele verhalen, die je nooit hoort in de kleedkamer. Omdat het in de (mannelijke) kleedkamer gaat het over hoe alles geweldig gaat van zijn kant en dat zij geen interesse heeft. De dag dat iemand zegt in zo’n kleedkamer dat zij altijd maar wil vrijen en hij geen zin heeft, is de dag dat we weten dat er iets aan het verschuiven is.

Trauma.

Waarover gaat het trauma dat achter het gewelddadig gedrag van mannen ligt? Onze maatschappij moedigt jongens aan om fysiek te reageren. En als mannen hun gevoelens van angst of verdriet niet kunnen uitdrukken, is voor velen onder hen geweld zowel vergoeilijkt als geconditioneerd. Een van de grote zinnen die ik hierover gehoord heb komt van een psychiater die sprak over geweld als een manier om zelfwaarde te reguleren. Ik zou het zelf anders noemen, ik zou zeggen dat geweld een manier is om zelfwaarde te herstellen. Hij spreekt over twee soorten “pulls” in mannelijkheid : een model gedreven door schaamte en een ander gedreven door schuld. In het schaamte-gedreven model gaat het geweld naar buiten in het aanvallen van anderen. Het schuld-gedreven model is geïnternaliseerd en leidt tot zelfbestraffing.

85 % van de moorden worden begaan door mannen en 80 % van de mensen die zelfmoord plegen zijn ook mannen. En tot zeer onlangs waren soldaten in de strijd allemaal mannen.

De volgende clip is uit de documentaire The Work. Dit gaat over een project gebaseerd op werk van Byron Katie waar mensen vanuit de vrije wereld 4 dagen in een gevangenis doorbrengen om daar intensieve groepstherapie te doen samen met de gevangenen. https://www.youtube.com/watch?v=mFcYhij56HQ  (fragment van Esther 1:14-ong tot 1:18).

Het trauma zien. Een zoon die vernederd werd door zijn vader, die hem vertelt: ga terug naar huis, waar de moeder is, want dat is waar jij thuishoort, dat is het soort jongen dat jij bent. Je bent niet genoeg mans. Niet mans genoeg is een ander van die mandaten. Je ziet niet alleen een jongen die vernederd is door zijn vader maar ook een jongen die verlaten is door zijn vader. Hij ervaart dus het dubbele lot van inferioriteit en de diepe bron van mannelijke eenzaamheid tegelijk. En dit gebeurt zo vaak.

De emoties die lastig gedrag motiveren zijn vaak de emoties, die mannen het gevoel van kwetsbaarheid en devaluatie: schaamte, angst,… en wat we in therapie doen en wat deze mannen doen in hun therapiegroepen is een veilige container creëren om die kwetsbaarheid te tonen en zich daarbij veilig te voelen en juist voor die gevoelens gewaardeerd te worden. Dat is de heling ervan.

Hoe bevorderen we echte intimiteit voor mannen in hun relaties? Ik wil je een clip laten zien van één van de mooie films die ik heb gezien de laatste jaren: ‘Moonlight. Op het eind van de film zien we Chiron, de protagonist, na jaren van het zorgvuldig creëren van zijn nieuwe, geharde buitenkant, gesymboliseerd door zijn massief lichaam, iets heel anders dan het kwetsbaar lichaam dat hij had als kind.

Het is een persoonlijke oorlog die hij heeft gevoerd zodat niemand, die naar hem kijkt zijn seksualiteit in vraag zou stellen. Zijn homoseksualiteit misschien. Hij is een man geworden die zichzelf volledig opgesloten heeft van iedereen rondom hem. En Jenkins onderzoekt deze notie van mannelijkheid als een prestatie. De laatste keer dat Chiron zich opende, liet zien, was toen hij als tiener met Kevin aan het strand was, en ze keken naar het water en de golven en hij zei: het is zo mooi dat ik er van zou kunnen huilen en hij zei: ‘Do you ever cry’, en hij zei: ‘I do’. https://www.youtube.com/watch?v=FSLxMtaBILU  (Esther Perel fragment 2:20 tot 3:50).

Zoveel films over mannen die schieten, vermoorden, hoe vaak zien we dit soort beelden? En hoe vaak krijgen onze jongens, onze partners, onze broers en onze vrienden dit te zien? Wanneer hij praat over worden aangeraakt, het mooie van dit woord in het Engels en vele andere talen is dat dit steeds een dubbele betekenis heeft. To be touched = zowel fysiek als emotioneel. Hij praat niet alleen over het fysiek aangeraakt worden, het is daar ver voorbij. Jij bent de persoon, die ik binnen gelaten heb. Dat is echt ‘de brug oversteken’. Die uitnodiging. Ik heb geen enkele fundamentele band gehad met een man sindsdien. Niemand die zo dichtbij is gekomen dan dat.

Appel van Esther Perel naar hulpverleners.

Als therapeuten, coaches en opleiders denk ik dat we vaak betrokken zijn bij het verbaal genezen (verbal cure). Wanneer het over liefdevolle relaties gaat hebben we het vaak over verbale intimiteit, en dit zet vele mannen al onvermijdelijk in het nadeel. Het is een regime, waarin zij dikwijls lijden aan een chronisch intimiteitstekorten, die voortdurend ongerepareerd blijven en dat is één van de voornaamste biases die we zien in onze praktijk. In de afwezigheid van een meer ontwikkeld, verbaal narratief van het zelf, is het lichaam een vitale taal als het gaat over emotionele intimiteit.

Als we zeggen ‘All they want is sex’, moeten we beseffen dat seks dikwijls het sleutelgat is waardoor veel mannen toegang hebben tot een hele scala van andere verboden emoties. Het lichaam is onze moedertaal en voor veel mannen, waarmee we werken, de enige taal voor nabijheid, die niet besmet is. Het is ook de enige toegelaten taal, waarin mannen kunnen praten.

Als we het hebben over moderne mannelijkheid en over het intimiteitsleven van mannen, gaat het niet over het ontnemen van hun mannelijkheid, maar hen toelaten om een rijkere en meer complexe mens te worden, iets wat we allemaal verlangen.

Esther Perel deed in De Wereld Draait Door een oproep om van 2019 ‘Het jaar van de Man’ te maken, en een denkproces rond dit thema op te zetten:  https://dewerelddraaitdoor.bnnvara.nl/media/426300?fbclid=IwAR0N9MN05NPcSwBihOpWuejHJouH_SYL-udAKVxOVlMIIAZQXo-BGMWxhnE .  

Deze oproep liet ons niet onberoerd. Daarom organiseert de School voor Relatietherapie i.s.m. de BVRGS en ons, School 4 POWER op 3 oktober een studiedag waarin we hulpverleners uitnodigen om dit denkproces rond de positie van mannen, ook in de therapeutische context, samen te maken. Meer info vind je op:  https://www.schoolvoorrelatietherapie.be/studiedag-3-oktober

May Michielsen en Jan Lens van de School voor Relatietherapie verzamelden op hun website een boeiende verzameling van boeken, artikels, websites, podcasts en nog veel meer over mannen (en vrouwen): https://www.schoolvoorrelatietherapie.be/een-jaar-van-de-mannen-1

Tot slot organiseren we een jaaropleiding partnerrelatietherapie voor professionelen waarin Esther Perel en haar theorieën over relatietherapie aan bod komen. Meer informatie hierover vind je op http://www.school4power.be/relatiecoaching-en-training/jaaropleiding-partnerrelatietherapie/ .

Kris De Groof

Relatietherapeut en psychotherapeut